Wprowadzenie do książki

Freakonomia. Świat od podszewki

   Kiedy pisaliśmy Frcakonomie, mieliśmy poważne wątpliwości, czy ktoś ją w ogóle przeczyta - a już z pewnością nigdy nie wyobrażaliśmy sobie, że potrzebne będzie to poprawione i rozszerzone wydanie. Bardzo się jednak cieszymy i jesteśmy wdzięczni, że byliśmy w biedzie.
   Po co więc nam wydanie poprawione?
   Jest kilka powodów. Po pierwsze, świat żyje, oddycha, zmienia się, a książka nic. Kiedy autor kończy pisać, książka musi stanąć w martwym punkcie przez niemal rok, zanim wydawca przygotuje ją do debiutu. To żaden problem, jeśli się napisało, powiedzmy, historię trzeciej wojny punickiej. Ponieważ jednak    Freakonotnia dotyczy współczesnej rzeczywistości, a współczesny świat podlega dość szybkim zmianom, przejrzeliśmy książkę i dokonaliśmy kilku drobnych uaktualnień.
   Poza tym popełniliśmy parę błędów. Zazwyczaj to czytelnicy zwracali nam uwagę na daną pomyłkę, za co bardzo dziękujemy.

   Celem książki Freakonomia. Świat od podszewki jest odkrycie drugiego dna... wszystkiego. Może się to niekiedy okazać zadaniem frustrującym. Czasami będziemy mieli uczucie, jakbyśmy patrzyli na świat przez słomkę czy nawet wpatrywali się w krzywe zwierciadło. Ale chodzi o to, żeby przyjrzeć się wielu różnym scenariuszom w sposób, w jaki dotąd rzadko się im przyglądano. W pewnym sensie jest to dziwny pomysł na książkę. Większość książek przedstawia myśl przewodnią, zgrabnie wyrażoną w jednym czy dwóch zdaniach, a następnie opowiada całą historię związaną z tą myślą: dzieje soli; kruchość demokracji; stosowanie i niestosowanie interpunkcji. Ta książka nie ma tego typu myśli przewodniej. Myśleliśmy, prze?, jakieś sześć minut, o napisaniu książki, która obracałaby się wokal jednego tematu - teoria i praktyka mikro-ekonomii stosowanej, ktoś reflektuje? - ale zamiast tego postawiliśmy na podejście w stylu poszukiwania skarbów. Owszem, wykorzystujemy najlepsze narzędzia analityczne, jakimi dysponuje ekonomia, ale zarazem badamy wszelkie kuriozalne osobliwości, jakie nam przyjdą do głowy. Stąd kierunek badań naszego własnego pomysłu: freakonomia, czyli ekonomia dla ludzi myślących nieco tylko inaczej. Problemy, o których opowiadamy w tej książce, nieczęsto znajdują się w programach kursów z zakresu ekonomii, ale to może się zmienić. Ponieważ ekonomia jako nauka jest przede wszystkim zestawem narzędzi, w przeciwieństwie do ekonomii jako przedmiotu nauczania, zatem żaden temat, nawet najbardziej nietypowy, nie może pozostać poza jej (ekonomii jako nauki) zasięgiem.
   Warto pamiętać, że Adam Smith, twórca klasycznej ekonomii, był przede wszystkim filozofem. Usiłował być moralistą i w ten sposób został ekonomistą. Kiedy w l 759 roku opublikował Teorię uczuć moralnych, nowoczesny kapitalizm dopiero raczkował. Smitha fascynowały gruntowne zmiany dokonywane przez tę nową silę, ale interesowały go nic tylko liczby. Ciekawił go wpływ tych zmian na ludzi, fakt, że siły ekonomiczne mogły radykalnie odmienić sposób myślenia i zachowanie człowieka w danej sytuacji. Co może powodować, że jedna osoba kradnie i oszukuje, a inna nie? W jaki sposób wybór jednego człowieka, z pozoru niewinny, dobry lub zły, może wpłynąć na losy wielu ludzi? W epoce Smitha skutki zaczęły gonić przyczyny w zawrotnym tempie; siła bodźców i motywacji powiększyła się dziesięciokrotnie. Waga tych zmian i szok z nimi związany były dla ludzi tamtych czasów podobnie przytłaczające, jak dla nas ogrom zmian i szok współczesnego świata.

   Prawdziwym tematem badań Smitha byt konflikt między pragnieniami jednostki a normami społecznymi. Historyk ekonomii Robert Heilbroner w książce Wielcy ekonomiści zastanawiał się, jak Smith zdołał oddzielić czyny człowieka, stworzenia kierującego się własną korzyścią, od szerszej płaszczyzny moralnej, na której człowiek działa. „Smith uważał, że kluczem jest nasza zdolność postawienia się w pozycji osoby trzeciej, bezstronnego obserwatora - pisze Heilbroner - i stworzenia w ten sposób pojęcia obiektywnych wartości danej sprawy".
   Wyobraź więc sobie siebie w towarzystwie osoby trzeciej - czy też dwóch osób trzecich - chcących badać obiektywne wartości interesujących spraw. Badania te zaczynają się zazwyczaj od prostego pytania, jakiego jeszcze nikt nie zadał. Na przykład: co łączy nauczycieli i zapaśników sumo?