Wprowadzenie do książki

Odcienie gnozy

   Zebrane w tym tomie teksty są pokłosiem konferencji zatytułowanej „Odcienie gnozy", zorganizowanej przez Koło Naukowe WolnoMISHlicieli działające przy Międzywydziałowych Indywidualnych Studiach Humanistycznych Uniwersytetu Śląskiego. Odbyła się ona w dniu 16.11.2005, a jej uczestnicy, w większości studenci i młodzi pracownicy naukowi, zebrali się w sali Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego, by przedstawić swoje badania dotyczące szeroko pojętej gnozy. Zamiarem organizatorów było zaprezentowanie gnozy nie tylko jako przedmiotu badań filozofów, historyków, literaturoznawców czy religioznawców, ale także jako istotnego, żywego nurtu współczesnej kultury. Różnorodność stanowisk autorów i podejmowanej przez nich problematyki odzwierciedla rozmaitość „odcieni", które przybierała gnoza w trakcie stuleci swego istnienia. Pozostawiając zatem poszczególnym autorom samo zadanie bliższego określenia tego, czym jest dla nich gnoza, chciałbym w tym miejscu jedynie zwrócić uwagę czytelnika na fakt, że obok wewnętrznego zróżnicowania fenomenu gnozy mamy także do czynienia z jej jednością. To dzięki tej wewnętrznej jedności gnoza zachowuje swą świeżość i wagę także dla ludzi współczesnych - by wyrazić to słowami jednego z uczestników konferencji, dr Jacka Sieradzana: „gnoza przenika świat jak sól wodę morską". Ten „świat" to złożone uniwersum kultury europejskiej, która bez współtworzącego ją „gnostyckiego faktora" byłaby bez wątpienia uboższa.
  Od kiedy gnoza - która pojawiła się w II w. n.e. pod postacią gnostycyzmu - zaistniała w uniwersum duchowym człowieka Zachodu, miała już go nigdy nie opuścić. Gnoza stanowi odtąd samodzielny i niesprowadzalny do niczego innego fenomen duchowy, a tym co charakteryzuje gnozę jako transhistoryczny fenomen kulturowy jest nieredukowalna do niczego innego postawa egzystencjalna. Tę swoistość podkreśla G. Quispel, uważając, że gnoza nie jest ani religią, ani filozofią; wykazuje natomiast wiele punktów zbieżnych z tymi sferami kultury. Z filozofią łączy gnozę odwołanie się do poznawczych funkcji człowieka, do konieczności przyjęcia zbawczej wiedzy; z religią łączy ją natomiast wskazanie na transcendentne wobec człowieka źródło tej wiedzy.