Wprowadzenie do książki
Jak umysł rośnie gdy mózg się starzeje
Plan książki
Zaczniemy od prostego spaceru po nie-tak-prostej maszynerii mózgowej, umożliwiającej realizowanie pozornie przyziemnych codziennych aktywności - rozdział 1: Życie twojego mózgu. W rozdziale 2: Fazy życia mózgu, prześledzimy rozwój, dojrzewanie i starzenie się mózgu. Ten rozdział doprowadza nas do podstawowego pytania książki: co sprawia, że starzejący się mózg zdolny jest do niesamowitych dokonań umysłu? W rozdziale 3: Starzenie się i potężne umysły w historii, wzmocnię ten punkt przeglądem życiorysów kilku historycznych postaci, które odegrały pierwszoplanową rolę w społeczeństwie, mimo zaawansowanego wieku i, w niektórych przypadkach, mimo otępienia. Odporność mózgu na skutki związanego z wiekiem „podupadania” jest potężniejsza, niż większość z nas przypuszcza, i zapewne kilka podanych tu przykładów uznacie za niesamowite.
Przejdziemy następnie do omówienia godnych pozazdroszczenia atrybutów starzenia się - mądrości, wiedzy eksperckiej i kompetencji (rozdz. 4: Mądrość na przestrzeni wieków). Potem będziemy gotowi na wprowadzenie jednego z podstawowych pojęć tej publikacji: rozpoznawania wzorców. Przyjrzymy się różnym postaciom rozpoznawania wzorców i ich roli w funkcjonowaniu ludzkiego umysłu. Język również jest pewną ich formą, choć sam mechanizm rozpoznawania wzorców dotyczy wielu różnych funkcji poznawczych (rozdz. 5: Siła wzorców).
Teraz nadszedł czas, by zobaczyć, w jaki sposób wzorce kształtują się w mózgu oraz jakie są zależności między wzorcami a wspomnieniami (rozdz. 6: Przygody w Alei Wspomnień). Jak się okazuje, wszystkie wzorce są wspomnieniami, ale nie wszystkie wspomnienia są wzorcami. Rozdział 7, czyli Wspomnienia, które nie blakną, traktuje o tym, co odróżnia wzorce od odmiennego rodzaju wspomnień oraz co czyni wzorce mniej podatnymi na skutki niszczenia mózgu niż inne wspomnienia.
W jaki sposób te doskonale rozwinięte mechanizmy rozpoznawania wzorców wspierają nas w codziennym życiu i co umożliwia ich powstanie? Zagadnienie to zostanie omówione w rozdziale 8: Wspomnienia, wzorce i mechanizmy mądrości.
W tej części zostanie wprowadzone także ważne rozróżnienie między wiedzą deskryptywną (zajmującą się pytaniem: co to jest?) i wiedzą preskryptywną (szukającą odpowiedzi na pytanie: co powinienem zrobić?).
Wiedza preskryptywną (co powinienem zrobić) ma podstawowe znaczenie dla naszego sukcesu w niemal każdym przedsięwzięciu. Zdolność gromadzenia i przechowywania takiej wiedzy zależy od płatów czołowych mózgu, które są szczególnie podatne na niekorzystne zmiany, zachodzące wraz z wiekiem. Pierwszoplanowa rola płatów czołowych w procesach poznawczych będzie tematem rozdziału 9: Płaty czołowe i podejmowanie decyzji.
Dwoistość jest jedną z głównych charakterystyk budowy mózgu i jego wciąż nieodkrytą tajemnicą. Dlaczego mózg jest podzielony na dwie półkule? Powstały liczne teorie i spekulacje, usiłujące wyjaśnić tę fundamentalną cechę budowy mózgu, ale żadna z nich nie była w stanie rozwikłać zagadki. Przyjrzymy się radykalnie nowemu pomysłowi na dwoistość mózgu: prawa półkula jest półkulą nowości, lewa zaś - magazynem dobrze wykształconych wzorców. Oznacza to, że wraz z wiekiem i gromadzeniem coraz większej liczby wzorców zachodzi stopniowa zmiana w równowadze sił między półkulami: rola półkuli prawej maleje, natomiast znaczenie półkuli lewej rośnie. Im jesteśmy starsi, tym bardziej polegamy na półkuli lewej i bardziej ją wykorzystujemy. To całkowicie nowe rozumienie dwoistości mózgu na przestrzeni życia zostanie omówione w rozdziale 10: Nowość, rutyna i dwie półkule mózgu, oraz w rozdziale 11: Dwoistość mózgu w działaniu.
Podział pracy między obiema połówkami mózgu nie ogranicza się do procesów poznawczych. Emocje również są zlateralizowane: emocje pozytywne wiążą się z półkulą lewą, a te negatywne są powiązane z półkulą prawą. Jaki to ma związek z różnymi stylami poznawczymi i ze starzeniem się? Na tym problemie skupię się w rozdziale 12: Magellan na prozacu.
Starzenie się w różny sposób wpływa na dwie połówki naszego mózgu: wraz z wiekiem półkula prawa się kurczy, natomiast półkula lewa wykazuje wzrost odporności. Zagadnienie to zostało omówione w rozdziale 13:
Pewnego deszczowego lata w Nowym Jorku. Co się kryje za tą tajemniczą rozbieżnością? Odpowiedzi należy szukać w trwającej całe życie plastyczności mózgu, opisanej w rozdziale 14: Wykorzystuj swój mózg i wyciśnij z niego więcej. W przeciwieństwie do tego, co do bardzo niedawna sądziła większość naukowców, komórki nerwowe (neurony) powstają w mózgu przez całe nasze życie. Narodziny nowych neuronów i to, gdzie w mózgu znajdują one swoje miejsce docelowe, reguluje aktywność umysłowa. Im bardziej wykorzystujemy nasz mózg, tym więcej powstaje w nim nowych neuronów, które trafiają do najintensywniej używanych części mózgu. Wraz z wiekiem coraz bardziej korzystamy z półkuli lewej, co z kolei chroni ją przed „upadkiem”.
Wszystko to prowadzi do fascynującego wniosku, jeszcze kilka lat temu uznawanego za fantastykę: można zwiększać żywotność własnego mózgu, ćwicząc go. W rozdziale 15: Wzmacniacze wzorców, zostaną pokazane różne sposoby utrzymywania mózgu w formie.
Podsumujemy naszą podróż w Epilogu. Cena mądrości. Starzenie się, po zastanowieniu, nie jest takie straszne. Właściwie może nawet być czymś, czego możemy z niecierpliwością wyglądać i z czego możemy czerpać radość. Jeżeli cenimy sobie mądrość, to starzenie się jest ceną, jaką warto za nią zapłacić.
Rozpocznijmy zatem zgłębianie towarzyszącego upływowi lat paradoksu mądrości.
Szczegółowe Informacje
-
Autor:
Elkhonon Goldberg
-
Tytuł oryginału:
The Wisdom Paradox: How Your Mind Can Grow Stronger As Your Brain Grows Older
-
Liczba stron:
348
-
Wymiary:
168x205
-
Oprawa:
Miękka
-
ISBN:
978-83-01-17761-4
-
Tłumacz:
Małgorzata Guzowska
-
Rok wydania:
2014