Wprowadzenie do książki

Emocje ujawnione

    Napisałem tę książkę, aby znaleźć odpowiedź na takie pytania. Moim celem jest pomóc czytelnikom w lepszym zrozumieniu i poprawie ich życia emocjonalnego. Wciąż zadziwia mnie, że do całkiem niedawna zarówno naukowcy, jak i laicy mieli tak niewielką wiedzę na temat emocji, jeśli wziąć pod uwagę ich znaczenie w naszym życiu. Ale z samej natury emocji wynika, że nie możemy w pełni pojąć ich wpływu na nasze zachowanie oraz rozpoznać ich oznak u siebie i u innych, o czym właśnie traktuje książka Emocje ujawnione.
    Emocje mogą pojawiać się bardzo szybko, co też często się dzieje, a tempo ich aktywacji jest tak nagłe, że nie potrafimy świadomie uchwycić, jaki czynnik doprowadził do ich powstania. Ta szybkość może nam w razie nagłej sytuacji alarmowej ocalić życie, ale może nam je również zrujnować w przypadku przesadnie gwałtownych reakcji. Nie mamy kontroli nad tym, co wzbudza w nas emocje, ale istnieje możliwość, choć nie jest to łatwe, by wprowadzić pewne zmiany w tym, co je aktywuje i jak się pod ich wpływem zachowujemy.
    Zajmuję się badaniem emocji od ponad czterdziestu lat, koncentrując się przede wszystkim na towarzyszącej im ekspresji, a od jakiegoś czasu również na ich fizjologii. Badałem pacjentów psychiatrycznych i normalne osoby, dorosłych i dzieci, w Stanach Zjednoczonych i w wielu innych krajach, badałem ich wtedy, kiedy przesadnie reagują, kiedy reagują nie dość mocno, kiedy reagują niewłaściwie, kiedy kłamią, i kiedy mówią prawdę. Badania te, stanowiące bazę, na której opieram się, formułując swoje twierdzenia, opisuję w rozdziale 1. „Emocje w różnych kulturach”.
    W rozdziale 2. stawiam pytanie: dlaczego podlegamy emocjom w takich, a nie innych sytuacjach? Jeśli mamy zmienić naszą podatność na emocje w określonych warunkach, musimy poznać odpowiedź na to pytanie. Co aktywuje każdą z naszych emocji? Czy możemy zneutralizować dany czynnik spustowy? Kiedy żona mówi nam, że wybraliśmy najdłuższą drogę do danego celu, może w nas wezbrać zdenerwowanie, a nawet gniew, wywołany poczuciem, że próbuje się nami kierować albo że kwestionuje się naszą rolę za kierownicą. Dlaczego nie mielibyśmy przyjąć tej informacji bez poddawania się emocjom? Dlaczego dotyka nas ona do żywego? Czy możemy się zmienić w taki sposób, by tego rodzaju drobiazgi nie prowadziły u nas do wybuchu emocji? Wszystkie te zagadnienia omawiam w rozdziale 2. „Kiedy ulegamy emocjom?”.
   W rozdziale 3. objaśniam, kiedy i w jaki sposób możemy zmienić naszą podległość emocjom. Pierwszym krokiem do tego jest identyfikacja czynników spustowych wywołujących zachowania, których później przychodzi nam żałować. Musimy też dowiedzieć się, czy poszczególne czynniki będą oporne wobec zmian, czy też okażą się na nie bardziej podatne. Nasze starania nie zawsze będą uwieńczone powodzeniem, ale dzięki zrozumieniu, w jaki sposób dochodzi do wykształcenia się czynników aktywujących emocje, będziemy mieli większe szanse na przejęcie kontroli nad tym, co wywołuje w nas przypływ uczuć.
   W rozdziale 4. wyjaśnię, w jaki sposób zorganizowane są nasze reakcje emocjonalne — mimika, działania oraz myśli. Czy potrafimy zapanować nad irytacją w takim stopniu, by nie była słyszalna w naszym głosie ani dostrzegalna na naszych twarzach? Dlaczego czasem odnosimy wrażenie, że nasze emocje są jak łódź zerwana z przystani, że nie mamy nad nimi kontroli? Nie zdołamy tego zmienić, dopóki nie zrozumiemy, kiedy zachowujemy się w emocjonalny sposób; często nie zdajemy sobie z tego sprawy, dopóki ktoś nie wyrazi sprzeciwu wobec naszych działań, albo sami tego nie spostrzeżemy po chwili zastanowienia. Rozdział 4. objaśnia, w jaki sposób możemy bardziej rozeznawać się w naszych emocjach w momencie, kiedy ich doświadczamy, dzięki czemu będziemy potrafili zachowywać się emocjonalnie, a jednocześnie konstruktywnie.
   Aby zredukować liczbę destruktywnych zachowań emocjonalnych, a zwiększyć liczbę tych pozytywnych, musimy poznać historię każdego z naszych uczuć, dowiedzieć się, jaka jest jego funkcja. Identyfikując czynniki spustowe uruchamiające poszczególne emocje, zarówno te, które dzielimy z innymi osobami, jak i te, które są właściwe tylko nam, mamy szansę na redukcję ich oddziaływania albo chociaż na dowiedzenie się, dlaczego niektóre z tych czynników są tak potężne, że opierają się wszelkim próbom zmniejszenia ich wpływu na nasze życie. Każdej emocji towarzyszy unikalny wzorzec doznań fizycznych w obrębie organizmu. Lepsze poznanie tych odczuć umożliwi nam wystarczająco szybką orientację w naszych reakcjach emocjonalnych tak, byśmy mieli możność wyboru, czy chcemy poddać się danej emocji, czy też wolimy się jej przeciwstawić.
   Każdej emocji towarzyszą też unikalne sygnały, które najłatwiej odczytać z twarzy i z głosu. W kwestii emocjonalnych sygnałów, które są zapisane w głosie, pozostaje jeszcze dużo zagadnień do zbadania, ale zdjęcia umieszczone w rozdziałach poświęconych poszczególnym emocjom ukazują najbardziej subtelne, łatwe do przeoczenia ekspresje mimiczne, które wskazują, kiedy mamy do czynienia z początkiem danej emocji albo kiedy jest ona właśnie tłumiona. Dzięki umiejętności wczesnej identyfikacji emocji możemy lepiej radzić sobie z ludźmi w najróżniejszych sytuacjach, a także zdołamy lepiej zapanować nad naszymi własnymi reakcjami emocjonalnymi na ich uczucia.
   Osobne rozdziały poświęcone są smutkowi i cierpieniu (rozdział 5.), gniewowi (rozdział 6.), zaskoczeniu i strachowi (rozdział 7.), obrzydzeniu i pogardzie (rozdział 8.) oraz różnym rodzajom radości (rozdział 9.), a poszczególne części tych rozdziałów opisują następujące zagadnienia:

• Najbardziej powszechne czynniki spustowe typowe dla danej emocji.
• Funkcje poszczególnych emocji, jaki mamy z nich pożytek, a kiedy mogą nas one wpędzić w kłopoty.
• Jaką rolę odgrywają emocje w zaburzeniach umysłowych.
• Ćwiczenia, dzięki którym czytelnik nauczy się lepiej identyfikować doznania cielesne związane z emocjami, przez co zdobędzie większą zdolność do kierowania swoim postępowaniem w chwili wzburzenia emocjonalnego.
• Zdjęcia najbardziej subtelnych oznak emocji u innych osób, dzięki czemu czytelnik będzie bardziej świadom ich uczuć.
• Objaśnienia, jak wykorzystać te informacje na temat uczuć innych osób w swoich związkach, w pracy, w rodzinie i w przyjaźni.

   Załącznik zawiera test, który możesz wypełnić, zanim przeczytasz książkę Emocje ujawnione, żeby przekonać się, w jakim stopniu potrafisz rozpoznawać subtelne formy ekspresji mimicznej. Możesz wypełnić ten test również po ukończonej lekturze tej książki, żeby przekonać się, czy nastąpiła jakaś poprawa.
  Być może zastanawiasz się, dlaczego na stronach książki Emocje ujawnione nie została omówiona jakaś interesująca Cię emocja. Zdecydowałem się opisać emocje, co do których mamy pewność, że są uniwersalne, że podlegają im wszyscy ludzie.    Zakłopotanie, poczucie winy, wstyd i zazdrość zapewne są uniwersalne, ale wolałem skupić się na tych uczuciach, którym odpowiadają wyraźne i uniwersalne ekspresje mimiczne. W rozdziale poświęconym radosnym uczuciom omawiam też miłość, natomiast w rozdziale poświęconym gniewowi zajmuję się również przemocą, nienawiścią i zazdrością.
Nauka wciąż próbuje zgłębić sposoby doświadczania przez nas emocji — dlaczego niektórzy z nas przeżywają je mocniej albo poddają się im szybciej — więc kończę książkę omówieniem tego, czego się z tych badań dowiadujemy, czego możemy się dowiedzieć i tego, jak można wykorzystać te informacje w swoim życiu.
    Nie sposób przecenić ważności uczuć w naszym życiu. Mój mentor, śp. Silvan Tomkins, twierdził, że emocje wypełniają nasze życie motywacją. Organizujemy swoje życie w taki sposób, aby móc doświadczać jak najwięcej pozytywnych emocji, minimalizując jednocześnie te negatywne. Nie zawsze się to udaje, ale właśnie do tego dążymy. Silvan twierdził, że emocje stanowią motywację kierującą naszymi najważniejszymi wyborami. Pisząc te słowa w roku 1962, w okresie, kiedy nauka o zachowaniu kompletnie zaniedbywała kwestię uczuć, Siłvan dopuścił się przesady, ponieważ na pewno w grę mogą wchodzić również inne motywy postępowania. Ale oczywiście emocje są w naszym życiu ważne, a nawet bardzo ważne