Wprowadzenie do książki

Piece w ogrodzie. Instrukcje budowy pieców kamiennych i glinianych

   Chleb w polskiej kulturze zajmuje miejsce wyjątkowe. W dawnych czasach rzadko trafiał na stoły ludzi ubogich, był więc szanowany i ceniony. Tradycja chrześcijańska, z dominującym akcentowaniem roli chleba w życiu religijnym, jeszcze bardziej umocniła ten szacunek.
   Z upływem czasu, sytuacja materialna ludzi stawała się coraz lepsza. Chleb stał się podstawowym składnikiem żywienia wszystkich warstw społeczeństwa. Poszanowania chleba jednak to nie naruszyło. Nie wolno go było marnować ani traktować z lekkomyślnością. Takie nastawienie dotyczyło zresztą wszystkich produktów żywnościowych.
   W całej Polsce chleba nie kładło się na ziemi, nie do pomyślenia też było, by nawet niewielki jego kawałek mógł przypadkiem spaść ze stołu. Nawet na stole, chleb zawsze znajdował się na talerzu albo czystym kawałku tkaniny. Napoczynając krojenie nowego bochenka, zawsze wykonywano nad nim znak krzyża.
   Krojąc świeży chleb, dotykamy go, wyczuwamy jego strukturę, twardość i ciepło, często sycimy się nawet jego zapachem. Dobry chleb ma wiele smaków, jego skórka daje zupełnie inne doznania niż miąższ. Zapach takiego chleba zmienia się na przestrzeni kilku dni. Chleb pieczony z naturalnych produktów, w tradycyjny sposób, żyje własnym życiem.
   Dopiero powszechna komercjalizacja życia, która nastała w latach 80. ubiegłego wieku, naruszyła tę niezwykłą rolę chleba w codziennym życiu Polaków. Najczęściej kupujemy obecnie chleb już pokrojony, gotowy do użycia. Zyskaliśmy łatwość przyrządzania szybkich posiłków, ale dzieje się to kosztem subtelnych przeżyć, na które zwracamy coraz mniej uwagi.
   Kiedy natknęliśmy się na książkę, którą właśnie czytasz, urzekł nas zaprezentowany w niej szacunek do chleba i docenienie jego wartości. Treść oryginału dotyczy tradycji i doświadczeń niemieckich, uznaliśmy jednak, że cechy te mają znaczenie uniwersalne, a polski czytelnik z łatwością odnajdzie w swojej historii podobne motywy.
   Mamy nadzieję, że prezentacja łatwości budowy własnego pieca piekarskiego zachęci przynajmniej niektórych Czytelników do powrotu do polskich tradycji. Zdrowy, dobry chleb, to nie tylko pożywienie dla ciała. Chleb pieczony z zaangażowaniem, ze świadomością jego fundamentalnej roli w historii naszego kraju i narodu, jest też pokarmem duszy. Taki chleb stanowi część posiłku, ale przede wszystkim jest elementem budującym tożsamość kulturową i wzmacniającym poczucie wartości historycznych.
   Polskie tradycje związane z chlebem sięgają korzeni obecnych terenów naszego kraju, czyli wspólnot słowiańskich. Pierwotna gościnność w późniejszych czasach wzbogacona została o chrześcijański zwyczaj łamania chleba, dzielenia się tym, co w życiu najcenniejsze. Tradycja ta wyszła poza mury kościołów i przyjęła się w każdym polskim domu.
  Jeszcze w ubiegłym wieku w wielu rodzinach pilnowano, by chleba nigdy w domu nie zabrakło, nie tylko dla domowników, ale także dla niespodziewanych gości. Pradawny zwyczaj nakazywał bowiem dzielić się chlebem z każdym potrzebującym. Pozostałość tego nastawienia wciąż widzimy - każdego poranka wiele osób wychodzi do sklepu, by kupić świeże pieczywo, nawet jeśli pozostało go jeszcze trochę z poprzedniego dnia.

  Dawna polska tradycja zabraniała krojenia chleba, można go było tylko odrywać kawałkami, „łamać”. W wielu miejscach Polski wbijanie noża w chleb wciąż budzi w ludziach mieszane uczucia. Przyjęło się też, że człowiek musi być „czysty”, by mógł wziąć chleb i przygotować z niego posiłek, dlatego zwyczajowo najpierw myjemy ręce.
  W wielu domach nie je się chleba w pośpiechu, nawet kanapki podawane na śniadanie zjada się z pewnym dystansem do reszty dnia. Nawet w dużych miastach, okruszki chlebowe zgarnia się ze stołu i wykłada na parapet, by mogły pożywić się nimi ptaki.
   Chlebem i solą witano przybyszy niegdyś wszędzie, dziś dotyczy już tylko specjalnych gości. Dożynkowa tradycja niesienia bochna chleba do kościoła w podziękowaniu za zbiory wciąż jest żywa, choć nie jest już tak ważną uroczystością, jak kilkanaście lat temu, kiedy była częścią programu telewizyjnego.
  Wigilijny opłatek, zwyczaj wyjątkowy w skali świata, wsytępuje tylko w kilku krajach Europy. Jest symbolem przebaczenia, znakiem otwartości, sygnałem do połączenia sił, wyrazem przyjaźni i chęci bycia razem. Jak potężna jest siła tego symbolu, widać nawet po tym, że wypieka się specjalne, kolorowe opłatki przeznaczone dla zwierząt domowych.
  Od czasów ludów słowiańskich po współczesność, wypiekano wiele rodzajów chleba (prażucha, pączki, chróst, chleb weselny, wielkanocny, wigilijny, pogrzebowy, zaduszkowy), zwykle związanych z określonymi obrzędami czy wierzeniami.
  Mnogość powiedzeń i przysłów odnoszących się do chleba także wskazuje na jego znaczenie w życiu codziennym.* Chleb jest w nich synonimem pracy (wyjechać za chlebem), doświadczenia życiowego (jeszcze musisz zjeść sporo chleba), obycia między ludźmi (nie z jednego pieca chleb jadł), poszukiwania wartości innych niż materialne (nie samym chlebem człowiek żyje), zdolności, umiejętności, a nawet szczęścia w życiu (z tej mąki chleba nie będzie).

   W 1964 roku powołane zostało Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego (Szreniawa), największa placówka tego typu w Europie. Jego ogromne zbiory dokumentują nie tylko historię polskiego chleba, ale także wszelkie prace rolnicze.
   Od 1997 roku działalność prowadzą Międzynarodowe Targi Chleba w Jaworze. Organizacja ta prowadzi działalność kulturotwórczą, popularyzatorską i promującą piekarstwo i tradycje tego rzemiosła.
   W roku 2000 w Radzionkowie koło Bytomia otworzone zostało Muzeum Chleba. Miejsce wyjątkowe, prezentujące znaczenie chleba w kulturze polskiej, z pierwotnej kolekcji eksponatów stało się swoistym centrum edukacyjnym.
  Wszystko to wskazuje, jak przebogatą rolę chleb pełnił i wciąż pełni w życiu naszego narodu. Chleb w naszej kulturze jest symbolem wszystkiego, czego potrzeba do życia, nie tylko pożywienia. Tym bardziej warto więc poznać historię, tradycje i metody wypieku chleba w najbardziej naturalny sposób - w piecach piekarskich własnej roboty. A może i pokusić się, by skorzystać z doświadczeń autorów i wybudować taki piec...