'

Wprowadzenie do książki

Trzy filary zen

   Krótko mówiąc, zen jest religią dysponującą jedyną w swoim rodzaju metodą treningu ciała-umysłu, treningu, którego celem jest satori, to znaczy samourzeczywistnienie. W książce Trzy filary zen podjąłem próbę przekazania na wskroś religijnego charakteru i ducha zen, jego rytuałów i symboli, wezwań do serca w nie mniejszym stopniu niż do umysłu, gdyż jako buddyjska droga wyzwolenia zen jest z całą pewnością religią. Religia ta, mająca za podstawę najwyższe nauki Buddy, została przeniesiona z Indii do Chin, gdzie ukształtowały się metody i techniki charakterystyczne jedynie dla zen, aby przez następne stulecia rozwijać się dalej w Japonii, Korei, Wietnamie. Buddyzm zen stał się w ten sposób sumą duchowych doświadczeń trzech wielkich cywilizacji azjatyckich. W dzisiejszej Japonii tradycja zen jest ciągle żywa; w świątyniach, klasztorach oraz domach prywatnych można spotkać mężczyzn i kobiety każdego zawodu czy stanu, którzy aktywnie angażują się w zazen, podstawową dyscyplinę zen.
   Podobnie jak każda inna wielka religia w swej najgłębszej warstwie zen wykracza poza własne nauki i praktyki, równocześnie jednak nie ma zen w oderwaniu od tych praktyk. Podejmowane na Zachodzie próby zamknięcia zen w intelektualnej próżni oraz oderwania go od tych dyscyplin, które są warunkiem jego istnienia, wytworzyły pseudozen, będący niczym więcej niż tylko umysłową rozrywką intelektualistów i zabawką dla „dyletantów zen".
   Najlepszym sposobem naprawienia tego zniekształcenia wydało mi się dokonanie wyboru fragmentów przedstawiających słowami samych mistrzów autentyczną doktrynę i praktykę zen - któż bowiem zna je lepiej niż oni? Zarazem chciałem pokazać, jak ożywiają one umysły i ciała żyjących obecnie mężczyzn i kobiet. Możliwość tę zawdzięczam przede wszystkim współczesnemu mistrzowi soto - rosiemu Yasutanie-mu, czternastowiecznemu mistrzowi rinzai - Bassui, a także japońskim i amerykańskim wyznawcom zen, którzy udostępnili mi swoje relacje o oświeceniach. Wstępne wykłady rosiego Yasutaniego o praktyce zen, jego wykład (teisho) o koanie Mu oraz jego osobiste pouczenia (dokusan) dla dziesięciu uczniów pochodzących z Zachodu tworzą całość, która odpowiada w pełni strukturze treningu zen, jego tradycyjnej kolejności. Niniejszy materiał może stanowić podręcznik dla każdego, kto mimo braku dostępu do godnego zaufania nauczyciela pragnie poświęcić się praktyce zen.
   Nie na sposób akademicki, lecz jako żywe doświadczenie przedstawione są tutaj - o ile nam wiadomo, po raz pierwszy w języku europejskim - obie dyscypliny, zarówno soto, jak i rinzai, jako jedna integralna całość nauk zen. Cele i metody shikan-taza, tego jądra medytacji szkoły soto, jak i zazen z koanem, będącego ostoją szkoły rinzai, są autorytatywnie wyłożone w książce Trzy filary zen przez rosiego Yasutaniego, który stosuje obie metody w swoim systemie nauczania.
   Tło i materiał uzupełniający, który w moim odczuciu pomoże czytelnikowi w uchwyceniu istoty każdego rozdziału, przedstawiłem we wprowadzeniach, lecz oparłem się pokusie analizowania czy interpretowania nauk mistrzów. To bowiem mogłoby zachęcić czytelnika do interpretowania moich interpretacji; chcąc nie chcąc zostałby wciągnięty w grzęzawisko spekulacji karmiących ego, z czego pewnego dnia - gdyby poważnie praktykował zen - musiałby z bólem się wyswobodzić. Właśnie z tego powodu mistrzowie zen zawsze odwodzili od „kupczenia wyobrażeniami".
   Trzy filary zen dużo zawdzięcza wielu ludziom. Przede wszystkim i najwięcej mistrzowi zen Yasutaniemu, którego nauki wypełniają więcej niż połowę jej zawartości, i który łaskawie zezwolił na udostępnienie ich szerokiemu ogółowi. Moi współpracownicy i ja sam, wszyscy będący jego uczniami, jesteśmy mu głęboko wdzięczni za mądre rady i wielkoduszność, którymi nas inspirował.
   Nie sposób wyrazić w słowach mojej wdzięczności dla rosiego Kyozo Yamady, spadkobiercy dharmy rosiego Yasutaniego. Był przyjacielem i nauczycielem, u którego znajdowałem oparcie. Bez jego mądrych rad i wielkodusznej pomocy moje zadanie byłoby niewspółmiernie trudniejsze, jeśli w ogóle możliwe do wykonania. Pracowaliśmy razem przy tłumaczeniu następujących tekstów: Mowa dharmy Bassui ojednym-Umyśle, jego listy oraz część listów Iwasaki, wiersze do Dziesięciu obrazów ujarzmiania Bawołu, cytaty z Dogena i innych starożytnych mistrzów, a także fragment z Shobogenzo Dogena.
   Akira Kubota, mój drugi współpracownik, praktykował pod kierunkiem rosiego Yasutaniego przez około piętnaście lat i jest jednym z głównych jego uczniów. Tłumaczyliśmy razem wykład o koanie Mu, część listów Iwasaki oraz czwartą i szóstą relację w rozdziale o doświadczeniach oświecenia. Wyrażam mu głęboką wdzięczność za jego sumienną pracę.
   Specjalne podziękowania winien jestem dr Carmen Blacker z Cambridge University. Jej tłumaczenia wielu wykładów rosiego Yasutaniego na temat praktyki zen, dokonywane na gorąco, zostały włączone przeze mnie do przekładów opublikowanych w książce Trzy filary zen.    Co więcej, pozwoliłem sobie włączyć bez zmian kilka fragmentów jej przekładów tego samego materiału, publikowanych w brytyjskim piśmie buddyjskim „The Middle Way". Jej sposób ujęcia przedmiotu jest tak trafny, że wszelkie moje próby poprawienia czegokolwiek spełzłyby na niczym.
   Jestem szczególnie wdzięczny dr. H. Smithowi, profesorowi filozofii w Massachusetts Institute of Technology, autorowi The Religions ofMan, za bezcenne rady i zachętę w początkowym stadium powstawania książki, jak również za napisanie przedmowy.
   Składam podziękowania za okazaną mi pomoc Brigitte D''Ortschy, siostrze w dharmie. Po uważnej lekturze całego maszynopisu wysunęła ona wiele cennych sugestii, które przyjąłem, co podniosło wartość tej książki.
   Dziesięć obrazów ujarzmiania Bawołu zostało zamieszczone w rozdziale VIII za uprzejmą zgodą artysty Gyokuseia Jikihary. Jest on wysoce cenionym współczesnym malarzem z Kioto i świeckim uczniem byłego opata klasztoru Nanzen, rosiego Shibayamy, pod którego kierunkiem praktykował zazen przez wiele lat. Nie mniejszy jest dług wdzięczności wobec mojej żony, deLancey. Na wszystkich etapach powstawania tej książki zachęcała mnie do pracy i współpracowała ze mną. W rzeczy samej, przez kilka lat prace te wypełniały większą część jej praktyki zazen.

Philip Kapleau

'